طرح پژوهشی بررسی وضعیت سلامت مراجعه كنندگان به مراكز ترك اعتیاد سازمان بهزیستی قبل و بعد از ترك اعتیاد

طرح پژوهشی بررسی وضعیت سلامت مراجعه كنندگان به مراكز ترك اعتیاد سازمان بهزیستی قبل و بعد از ترك اعتیاد

1ـ كلیات

1ـ1ـ مقدمه

سازمان ملل در تعریف خود از توسعه انسانی، شاخص برخورداری از زندگی طولانی همراه با تندرستی و سلامت را مورد توجه قرار داده است. بنابراین، بدون توجه به عوامل تهدید كننده سلامت انسانها، نمی‌توان به نحو مطلوب در مسیر توسعه و رفاه پایدار قدم برداشت. گام  اول برای رسیدن به این مهم، شناخت وضع سلامت و عوامل تهدید‌كنندة آن در میان گروه‌های مختلف اجتماعی در سطوح محلی،  منطقه‌ای و یا ملی  بشمار می‌رود. كه نتایج این شناخت برای سازمان‌های متولی امر پیشگیری و درمان از ابعاد مختلف مانند برنامه‌ریزی‌های بهداشتی، درمانی، آموزشی و … حائز اهمیت است.

در سطح اجتماعی در كنار خیل عظیمی از بیماری‌ها، رفتارهای مخاطره‌آمیزی هم وجود دارند كه تهدید‌كننده تندرستی افراد و زمینه‌ساز بروز اختلالات جسمانی، روانی و اجتماعی در زندگی آنهاست. یكی از این رفتارها، كه به‌‌صورت گسترده سلامتی انسان‌ها را در معرض تهدید جدی قرار می‌د هد اعتیاد یا سوء مصرف مواد مخدر (Drug Abuse) است.

سوء مصرف مواد مخدر پدیده‌ای است كه بشر تقریباً در تمام جوامع و در اغلب زمان‌ها به نوعی درگیر آن بوده است. صرف‌نظر از نوع ماده مورد استفاده، آنچه در مورد این پدیده، مهم و در اغلب اجتماعات انسانی مشترك به نظر می‌رسد، پیامدهای جسمانی ، روانی و اجتماعی آن است كه تا حدود زیادی با پیامدهای منتسب به اكثر بیماری‌ها متفاوت به نظر می‌رسد.

در بعد جسمانی اختلال در كاركرد فیزیولوژیك بدن بر اثر تأثیر مستقیم مواد، زمینه‌سازی برای بروز انواع بیماری‌های خطرناك نظیر سرطان، آسم، برونشیت و …، افزایش میزان خطر پذیری فرد هنگام قرار گرفتن در موقعیت‌های خطرناك (حوادث و سوانح و …)، افزایش خطر ابتلا به بیماری‌هائی نظیر ایدز و هپاتیت در شكل‌های خاص سوء مصرف مواد (تزریق) ؛ در بعد روانی اختلال در تعادل روانی و شناختی و در بعد اجتماعی بروز ناهنجاری‌های رفتاری و اجتماعی در دو سطوح عملكردها و روابط خانوادگی، شغلی و … و بروز آسیب‌های اجتماعی و جرائم از پیامدهای این پدیده به شمار می‌رود . همچنین براساس شرایط فرهنگی و  اجتماعی برخی اختلالات اجتماعی نظیر انزوا () و تفكیك (segregation) نیز از پیامدهای سوء مصرف مواد مخدر محسوب می‌شوند. بنابراین عواقب ناشی از این پدیده آنچنان وسیع و گسترده و از نظر میزان تأثیر عمیق و مزمن به نظر می‌رسد كه با پیامدهای بسیاری از بیماری‌ها و رفتارهای مخاطره‌آمیز قابل مقایسه نیست.

از آنجا كه پدیده اعتیاد از نظر تعداد، میزان رشد و گروه سنی جمعیت درگیر، بخش قابل توجه و مهمی از جمعیت كشور را تحت تأثیر خود قرار داده است، از این رو بررسی پیامدهای ناشی از آن بر سلامتی معتادان، علاوه بر خود آنها، بر سلامتی كل جامعه نیز تأثیر گذار خواهد بود.

سلامت یكی از بنیان‌های اصلی زندگی انسان و شرط ضروری ایفای نقش‌های اجتماعی وی به‌شمار می رود و انسان‌ها بویژه گروهایی كه سلامتی آنها به نوعی در معرض خطر قرار دارد در صورتی می‌توانند به فعالیت‌های فردی و جمعی خود به نحو مطلوب ادامه دهند كه خود را سالم احساس كنند و در عین حال جامعه نیز آنها را سالم بداند. ...

...

2ـ مبانی نظری و تجربی پژوهش

1-2- تعریف مفاهیم

1-1ـ2ـ سلامت

از آنجا كه سلامت مهم ترین و مناقشه برانگیزترین مفهوم این تحقیق است، بررسی اجمالی فضای مفهومی موجود در مورد آن اهمیت زیادی دارد، به طور كلی تعاریف متعددی از مفهوم سلامت نزد محققان و اندیشمندان رشته‌های پزشكی، بهداشت و جامعه شناسی وجود دارد. این مسئله نشان می‌دهد هیچ شیوة ساده و آسانی برای ارائه تعریف از مفهوم سلامت وجود نداشته و دستیابی به تعریفی كه مورد قبول همگان باشد، براحتی میسر نیست.

سلامت بی‌تردید مهم‌ترین جنبه از مسائل حیات انسان به شمار می‌رود كه از دوران قدیم ذهن اندیشمندان را به خود مشغول كرده است. كسانی نظیر افلاطون كه سلامت را به عنوان «هماهنگی میان عملكردهای بدن» و افرادی نظیر جالینوسی كه در مقابل سلامت، بیماری را به عنوان «برهم خوردن تعادل» فرض كرده‌اند جزء متقدمینی هستند كه به تعریف این مفهوم پرداخته‌اند. همچنین در طول 30 سال گذشته تعداد زیادی از تحقیقات مربوط به سلامت تعاریف متعددی از آن ارائه كرده‌اند. به عنوان نمونه در منابعی نظیر مركز ملی سلامتی آمریكا، 1964؛ بیلوك، 1971؛ برسلو، 1972؛ الینسون، 1974؛ بالینسكی و برگر،1975؛ كاپلان، 1976؛ ساكت، 1977؛ سازمان بهداشت جهانی، 1979؛ ویر، 1981؛ هیدی و دیگران ، 1985 و … تعاریف گوناگونی از مفهوم سلامت به چشم از می‌خورد (Blaxter,1998:2) كه سعی خواهد شد تعاریفی كه نزدیكی بیشتری با اهداف تحقیق حاضر دارند مورد اشاره قرار گیرند.

به‌طور كلی در تعاریف پزشكی، سلامت معادل عدم وجود بیماری فرض می‌شود.  بنابراین در حوزة دانش پزشكی به جای ارائه تعریف از سلامت عموماً به ارائه تعریف بیماری بسنده می‌شود. یكی از این تعاریف كه مبتنی بر پزشكی جدید است بیماری را به عنوان «انحراف متغیرهای بیولوژیك قابل اندازه‌گیری از حد عادی یا وجود اشكال آسیب شناختی طبقه‌بندی و تعریف شده تلقی می‌نماید» (Ibid:3).

دانش دیگری كه به ارائه  تعریف از سلامت پرداخته است، جامعه شناسی پزشكی است. تعاریف جامعه شناختی از سلامت ضمن مدنظر قرار دادن عوامل بیولوژیك، بر عوامل اجتماعی، فرهنگی و روانی نیز تأكید دارند. به عنوان مثال منوچهر محسنی معتقد است سلامت از صفات بسیار متنوعی شكل می‌گیرد كه عبارتند از : آمادگی برای كار، تغذیه خوب، احساس شادابی و فقدان هرگونه غم و رنج (محسنی، 45:1376).

همچنین سازمان بهداشت جهانی تحت تاثیر تعاریف جامعه شناختی سلامت را «حالت رفاه و آسایش كامل روانی، جسمی و اجتماعی می‌داند و نه فقط فقدان بیماری و نقص عضو»(همان: 45). بنابر تعریف سازمان بهداشت جهانی، سلامت را می‌بایست با توجه به عواملی نظیر سن، جنس، جامعه و منطقه زیست و در قالب حدود هنجاری مورد بررسی قرار داد. ....

...