پایان نامه بررسی سیره اخلاقی و سیاسی امام سجاد(ع) در 140 صفحه ورد قابل ویرایش 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                   صفحه

مقدمه..................................................................................................................................... 1

بخش اول؛ اعتقادات

فصل اول؛ توحید.................................................................................................................... 3

1-1-1. الوهیّت..................................................................................................................... 3

1-1-2. خالقیت..................................................................................................................... 7

1-1-5. ربوبیّت..................................................................................................................... 10

1-1-4. عبادت...................................................................................................................... 14

1-1-5. امید و ناامیدی............................................................................................................ 18

1-1-6. دعا........................................................................................................................... 21

فصل دوم؛ نبوت.................................................................................................................... 26

1-2-1. نبوت........................................................................................................................ 26

فصل سوم؛ امامت................................................................................................................... 29

1-3-1. امامت....................................................................................................................... 29

فصل چهارم؛ جزای رب العالمین............................................................................................. 36

1-4- 1. جزای رب العالمین (معاد)........................................................................................... 36

1-4-2. شفاعت..................................................................................................................... 41

بخش دوم؛ اخلاق

مقدمه؛ محاسبه و مراقبه نفس..................................................................................................... 43

فصل اول؛ حسنات.................................................................................................................. 46

2-1-1. ذكر ........................................................................................................................ 51

2-1-2. شكر......................................................................................................................... 53

2-1-3. تقوی........................................................................................................................ 56

2-1-4. پارسائی.................................................................................................................... 59

2-1-5. یقین......................................................................................................................... 60

2-1-6. زهد.......................................................................................................................... 62

2-1-7. صبر......................................................................................................................... 64

2-1-8. رضا و تسلیم.............................................................................................................. 66

2-1-9. توكل....................................................................................................................... 68

2-1-10. حسن ظن به خداوند متعال......................................................................................... 70

2-1-11. فقر و غنی............................................................................................................... 72

2-1-12. قناعت و كفاف در زرق............................................................................................ 74

2-1-13. حسن سلوك و خوش رفتاری با مردم......................................................................... 76

2-1-14. عفو و اغماض......................................................................................................... 83

فصل دوم؛ سیئات................................................................................................................... 86

2-2-1. دنیا........................................................................................................................... 86

2-2-2. پرهیز از محرمات....................................................................................................... 90

2-2-3. طمع......................................................................................................................... 94

2-2-4. غفلت....................................................................................................................... 96

2-2-5. نیت.......................................................................................................................... 98

2-2-6. ریا........................................................................................................................... 100

2-2-7. بخل......................................................................................................................... 102

2-2-8. حسد........................................................................................................................ 103

2-2-9. خشم و غضب............................................................................................................ 105

2-2-10. توبه....................................................................................................................... 107

بخش سوم؛ احكام

3-1. نماز.............................................................................................................................. 110

3-2. روزه............................................................................................................................. 113

3-3. زكات........................................................................................................................... 115

3-4. دین (قرض)................................................................................................................... 119

3-5. حج.............................................................................................................................. 120

3-6. جهاد............................................................................................................................. 123

3-7. امر به معروف و نهی از منكر............................................................................................ 125

3-8. رعایت حدود الهی.......................................................................................................... 126

نتیجه..................................................................................................................................... 128

فهرست منابع و مآخذ .............................................................................................................. 129

كتابنامه ................................................................................................................................. 130

مقدمه

             «یا غایَة امالِ الْمُحِّبینَ، اَسْئَلُكَ حُبَّكَ وَ حُبَّ مَنْ یُحِبُّكَ وَ حُبَّ كُلَّ عَمَلِ یُوصِلُنی اِلی قُرْبِكَ وَ اَنْ تَجْعَلَكَ اَحَبَّ اِلَیَّ سواكَ.

                   ای انتهای آرزوی دوستان از تو خواستارم، محبت خودت و محبت آنكه ترا دوست می دارد و دوست داشتن هر عملی را كه مرا به قربت رساند و اینكه قرار دهد تورا محبوبتر بمن از آنچه غیرتوست.»[1]

                   «او فرزند حسین بن علی(ع) سومین امام شیعیان جهان، مادرش شهربانویه و مشهورترین لقبش زین العابدین و سجّاد است. امام سجّاد (ع) در سال سی و هشت قمری دیده به جهان گشود و دوران كودكی خود را در شهر مدینه سپری كرد. حدود دوسال از خلافت جدش امیر مومنان (ع) را درك نمود و پس از آن مدت ده سال شاهد حوادث دوران امامت عموی خویش امام مجتبی (ع) بود. و پس از شهادت امام مجتبی (ع) در سال پنجاه هجری به مدت ده سال در دوران امامت پدرش حسین بن علی (ع) كه در اوج قدرت معاویه در ستیز و مبارز با او بود در كنار حضرت قرار داشت. در محرم سال شصت و یك هجری درجریان قیام و شهادت پدر(ع) درسرزمین كربلا حضور یافت. پس از فاجعه كربلا بود كه حضرت عهده دار رهبری و هدایت امت گردید و در آغاز این راه كه همراه دیگر اسیران اردوگاه حسینی به اسیری به كوفه و شام برده شد، سرپرست و تكیه گاه اسیران در كوران مصائب و گرفتاریها بود و با سخنرانیهای آتشین خود ضمن رسوائی یزید  و حكومت وی به معرفی خود و طریق هدایت پرداخت.»[2]

                   اما در دوران امامت خویش بدلیل وجود خلفای ظالم و ستمگر، فرصت و مجالی چون صادقین برای تبلیغ راه هدایت نیافت، لذا سیره هدایتی این امام بزرگوار بیشتر از طریق دعاها و مناجاتها و سخنان ایشان به جهان بشریت ارائه شده است. امام شاهد بود كه تمام ارزشهای اخلاقی و دینی از ناحیه حكومت اموی در حال نابود شدن است. این بود كه به اصلاح جامعه و تهذیب اخلاق اجتماعی  آن پرداخت و نفوس بیمار مردمی را كه به پیروی از امرای خود تسلیم شهوات و هواهای نفسانی شده بودند با فضائل اخلاقی و كرامات برجسته خود معالجه نمود.

                   از آثار اخلاقی و تربیتی این امام بزرگوار كتاب با ارزش صحیفه سجّادیه یا زبور آل محمد (ص) یا انجیل آل محمد (ص) می‎باشد كه پس از قرآن كریم و نهج البلاغه در درجه دوم اهمیت است و نیز رساله حقوقیه كه تمام حقوق واجبه یك انسان را در تمام مراحل زندگی بیان می كند و همچنین دعای ابوحمزه ثمالی و مناجات خمس عشر و نیز سخنان گرانقدر این امام بزرگوار و بدین وسیله بود كه امام توانستند مردمی كه سرگشته و پریشان در بیابانهای خطرناك مادیت و جهنم سوزان جنگلها و عطش جان و دلها به سر می بردند و سخت به استنشاق حیات بخش فضای هدایت عترت پاك پیامبر (ص) نیازمند بودند را بهره مند سازند.

                   این تحقیق پایانی، بررسی اجمالی است در سیره هدایتی امام سجّاد (ع) در معارف اسلامی در سه محور اعتقادات، اخلاق و احكام كه هر یك ازاین بخشها نیز دارای فصلهایی می‎باشد. بخش اعتقادی شامل فصل توحید و مباحث الوهیت خالقیت، ربوبیت، عبادت، امید و ناامیدی و دعا و فصل دوم شامل مبحث نبوت، فصل سوم، مبحث امامت، فصل چهارم، مباحث جزای رب العالمین و شفاعت هست. بخش دوم، اخلاق است، مقدمه در زمینه محاسبه و مراقبت نفس سخن می گوید و فصل اول حسنات را بررسی می كند و شامل مباحث ذكر، شكر، تقوی، پارسائی، یقین، زهد، صبر، رضا و تسلیم، توكل، حسن ظن به خداوند متعال، فقر وغنی، قناعت و كفاف در رزق، حسن سلوك و خوش رفتاری با مردم و عفو و اغماض می‎باشد و در فصل دوم سیئات شامل، دنیا، پرهیز از محرمات، طمع، غفلت، نیت، ریا، بخل، حسد و خشم و غضب در آخر توبه مورد بررسی قرار می‎گیرد. و بخش احكام نیز شامل مباحث نماز، روزه، زكات، دین.، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منكر و در انتها رعایت حدود الهی كه تاكیدی بر این بخش می‎باشد مورد بررسی قرار گرفته است.

                   با مطالعه سیره هدایتی امام سجّاد (ع) در می یابیم كه این امام بزرگوار در این قالب جدید با توجه شرایط زمان به زیباترین شیوه، هدایت را برای مردم ارائه نمودند و هر چند این قالب با سیره هدایتی امامان عظیم الشان دیگر متفاوت می‎باشد لكن حلقه ای است در كنار سایر حلقه های پیوسته كه كشتی طوفان زده بشریت را به ساحل نجات رهنمون می سازد.

فصل توحید

1- الوهیت

                   «ای پروردگار من خویش را به بی نیازی ستودی و كائنات را در پیشگاه الوهیت خویش مسكین و محتاج شمردی.»[3]

                   «ای پروردگار من؛ ملكه قدرت و وحدت و حدانیت ترا باشد و حول و قوت تنها از جانب الوهیت تو به ما رسد و آن تو باشی كه علو و رفعت داری و به بندگان خویش رفعت و اعتلا بخشی.»[4]

از بارزترین خصلتها و خصوصیات امام سجّاد (ع) در بخش اعتقادات و بیان الوهیت، توجه به خدا و گسستن از خلق می‎باشد و این ویژگی در مناجاتها و دعاها و عبادات و سخنان آن حضرت كه بیانگر نهایت ارتباط ایشان با خداوند آفریدگار و هستی بخش می‎باشد تجسم یافته است.

                   و اما در باب الوهیت حضرت حق، اولین گام شناخت خداوند و توصیف اوست. لذا امام چنین می فرمایند: «اما حق خدایت كه بزرگتر از حد توصیف است این است كه او را بندگی كرده، كسی یا چیزی را شریك وی نسازی، هر گاه این حق خداوند را لباس عمل پوشانده و به زیور اخلاص آراستی، خداوند بزرگ بر خود واجب می كند كه امر دنیا و آخرتت را كفایت كند.»[5]

                   و نیز امام پاسخگوی سئوالاتی در این زمینه است آنجا كه در باب معنی «صمد» در سوره «توحید» وقتی از امام سجّاد (ع) سوال می نمایند، حضرت پاسخ فرمایند: «صمد كسی است كه شریك ندارد. برای نگهداری چیزی خسته و رنجور نمی گردد، چیزی بر او پنهان و پوشیده نیست

                    درون و داخلی ندارد در نهایت عظمت و آقائی است، نمی خورد و نمی آشامد. به خواب و استراحت نمی رود. زوال و فنا نداشته است و نخواهد داشت.»[6]

در ویژگیهای خداوند می بینیم امام با سخنان و دعاهای خودشان و یا در پاسخ به سوالاتی كه از محضر ایشان شده، حق مطلب را ادا نموده اند:

                   «ثابت بن دنیار» می گوید: از امام زین العابدین (ع) پرسیدم: آیا برای خدای متعال می‎توان مكانی تصور نمود؟

امام فرمود: خداوند از اینگونه توصیفها منزه است و برای او مكانی نمی توان در نظر گرفت.

گفتم: پس برای چه نبّی خود «محمد (ص)» را به آسمان و معراج برد؟ فرمود: برای اینكه آثار جلال و قدرت و عجائب و اسرار خلقت خویش را بدو نشان دهد. گفتم: منظور از «آنگاه نزدیك آمد و بر او نازل شد كه به قدر دو كمان یا كمتر از آن نزدیك بود» چیست؟

فرمود: پیغمبر اكرم (ص) به مرزها و پرده های نور نزدیك گردید و عظمت و جلال آسمانها را مشاهده نمود و باز نزدیك تر شد و از پس آن پرده های نور به ملكوت و عظمت زمین نظر كرد تا اینكه پنداشت به زمین نزدیك شده و به اندازه دو كمان و یا كمتر به زمین فاصله داشت.»[7]

«یك روز امام زین العابدین (ع) به مسجد مدینه وارد شد، گروهی را مشاهده كرد، كه مشغول بحث و مناظره بودند، حضرت فرمود: در چه موضوعی بحث و گفتگو می كنید؟

                   پاسخ دادند: موضوع بحث ما «توحید» است.

حضرت فرمود: از اینگونه مباحث خودداری كنید؟

كسی گفت: آخر خدا را از اینكه آسمانها و زمین را خلق فرموده، و در هر مكانی نیز هست، باید شناخت؟

امام فرمود: برای معرفی خدای عالم بگوئید: خدا نوری است كه در او ظلمت تاریكی راه ندارد، زنده ایست كه دستخوش مرگ و نابودی قرار نمی گیرد بی نیازی است كه كسی در او نفوذ و دخالت ندارد.

                   سپس اضافه فرمود: خدا كسی است كه چیزی مانند او وجود ندارد، سمیع و بصیر است، صفات او هم شباهت به صفات دیگر موجودات ندارد، آری، آفریدگار جهان هستی چنین است.»[8]

«توئی خداوندی كه پیش از همه چیز و همه كس عرش جلال اریكه الوهیت تو بود.»[9]

آن ستایش بدرگاه خداوند آوریم كه شایان قبول باشد و رضایت ذات الوهیت را برای ما تأمین كند.»[10]

«پروردگار من؛ به من كمك كن تا ترا بشناسم و به پیشگاه الوهیت تو گردن طاعت و عبادت فرو بشكنم. و بر قسمت خویش كه با رضای تو مقرون است قناعت كنم، همواره شیوه من شكر تو و عادت من ذكر تو باشد و با اطمینان و اعتماد سرنوشت خود را دریابم و آنچه تو بخواهی بخواهم.»[11]

«پروردگار من؛ این منم كه جاهلانه عصیان تو را روا داشته ام و نباید از فرمان تو سر می پیچیدم و گرنه الوهیت تو شایسته عبادت و اطاعت من بود.»[12]

«ای پروردگار من! كه سلطنت و محمدت برازنده الوهیت توست، از تو می خواهم به روان مقدس محمد (ص) كه بنده تو و پیامبر تو و حبیب تو و برگزیده از كائنات است و به روان فرزندان پارسا و پاكدامن و نیكوكار رحمت فرستی، رحمتی كه جز تو هیچكس به شماره اش توانا نباشد و ما را هم  از بندگان صالح خویش شماری و از آنچه آنان خواسته اند به ما نیز بهره ای عطا فرمائی.»[13]

«پروردگارا! چنان كن كه در مقام عبودیت خویش از الوهیت تو بیمناك باشم  آنچنانكه دوستان مخلص تو در مقام عبودیت خود بیمناكند.»[14]

«پروردگار من! نیكو میدانم كه اگر از گناهان من درگذری اهلیت گذشت و مغفرت داری و اگر برقبایح اعمال من پرده اغماض فرو افكنی سنت الوهیت تو چنین اقتضا كند.»[15]

                   «ای خداوند بزرگ و مهربان! اگر كائنات سراسر سر به كفر  و الحاد گذارند و به تو پشت كنند باكی نیست، به سلطنت تو آسیبی نرسد و الوهیت ترا زیانی نیاورد، از تو روی برگردانند و پیامبران ترا  دروغگو شمارند ولی به هر سوی كه روی آورند جز تو نیابند و جز نهیب قدرت و عظمت تو نشنوند.»[16]